Thomas a Kempis – interview met Paul van Geest

Dit jaar wordt de ‘Navolging van Christus’ door Thomas a Kempis nader belicht, zowel in het magazine Rondom de Kerk als op deze website: met diverse interviews over de betekenis van zijn werk. Deze klassieker is met 5.000 keer, na de Bijbel, het meest herdrukte boek, dat al eeuwen mensen binnen en buiten de Katholieke kerk inspireert. Er gaan zelfs stemmen op om de Moderne Devotie, waarvan dit boek een exponent is, voor te dragen als Werelderfgoed op de Unescolijst.

We vragen Paul van Geest wat meer te vertellen over ‘De Navolging van Christus’ en de persoon Thomas a Kempis.
“Hoe een neurose een geschenk kan worden”
“Die laat je niet los op je parochianen.” Dat moeten volgens theoloog en historicus Paul van Geest de kerkelijke superieuren van de jonge Thomas a Kempis (1380-1471) wel eens gedacht hebben. Hij was niet makkelijk, en al helemaal niet voor zichzelf. Zijn omgeving zag een ‘scrupulant’, een ‘angstige perfectionist’: Van Geest: “Tekenend is dat hij pas op zijn 34e tot priester werd gewijd. In een tijd dat de mensen gemiddeld veertig werden ben je dan al een oude man. Ik vermoed dat hij vóór die tijd een chronische crisis had. Hij kon zich moeilijk ontspannen, had een neiging tot perfectionisme. Dat kunnen we afleiden uit de verschillende versies van bepaalde werken die hij schreef. Hij bleef maar schrappen en herschrijven. En hij had angsten.

Hulp om je leven op orde te krijgen
Al maakte hij prachtige kopieën van de Bijbel, er was immers nog geen boekdrukkunst, hij vroeg zich toch af of hij alles wel goed deed. Maar daar heeft hij zich over heen gezet. Zo maakte hij van zijn zwakte een kracht. Hij kon anderen veel beter helpen op hun levensweg.” En dan wordt Thomas ineens een heel boeiend iemand. Van Geest: “Het fascineert me hoe iemand die de eenzaamheid verkiest, die in 70 jaar, misschien maar een enkele keer naar buiten is geweest vanwege zijn worsteling, met zijn boek zo’n impact kan hebben op de levens van zoveel mensen . Hij krijgt zelf zijn leven op orde, en wat eerst op een neurose lijkt wordt zo een geschenk waarvan heel veel mensen profiteren. Thomas helpt je je leven op orde te krijgen.”

Adviezen voor dagindeling
Maar hoe krijgt Thomas zijn eigen leven op orde? “Door veel innerlijke strijd. En van de neerslag van die strijd kunnen anderen de vruchten plukken. De Navolging van Christus heeft een heel mooie opbouw. Boek I vertelt je hoe je een sereen leven kunt hebben. Het gaat hierbij meer over de dagindeling, de afwisseling van activiteiten. Boek II gaat in op het innerlijk, op je geestesgesteldheid. Boek III gaat over je relatie met de persoon van Christus via de Eucharistie. En boek IV gaat over een intimiteit met Christus die verder gaat dan de Eucharistie. Maar denk nu niet dat het alleen maar lineair is opgebouwd. Het is ook cyclisch in die zin dat we de raden over de dagindeling voor de beginners in het hele boek steeds weer zien terugkomen.”
De Navolging van Christus heeft een enorme invloed gehad, wat alleen al te zien is aan de 5000 herdrukken. Het eerste wat bijvoorbeeld Carmeliet Titus Brandsma deed toen hij in 1942 in Duitse gevangenschap raakte was voor zichzelf een dagorde opstellen. Van Geest: “Helemaal in de lijn van Thomas. Hij was een groot bewonderaar van hem. Ook Dag Hammarsjköld, de in 1961 verongelukte Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, liet zich zijn hele leven lang inspireren door Thomas. Maar ook buiten het Christendom wordt Thomas’ werk als inspirerend ervaren, vooral de eerste twee boeken. Zelf heb ik in Thailand ooit eens een les gegeven aan Boeddhistische monniken.“

Omgaan met onzekerheden
Wat kunnen wij, in een tijd waarin wij alles zeker willen hebben, maar vaak merken dat dat niet lukt, leren van Thomas? ”Onzekerheid was er ook in Thomas’ tijd. Wij hebben eigenlijk vergeleken met die tijd een heel zeker bestaan, alleen al door de uitvinding van de penicilline. Maar misschien kunnen we juist wel iets leren van de onzekerheden van Thomas en de manier waarop hij daar mee omging. En van zijn godsvertrouwen.”

Paul van Geest is hoogleraar kerkgeschiedenis en geschiedenis van de theologie aan de Universiteit van Tilburg en bijzonder hoogleraar Augustijnse studies aan de Vrije Universiteit. Hij promoveerde in 1996 te Utrecht op een dissertatie over Thomas à Kempis. In 2014 werd hij, tijdens de Nacht van de Theologie verkozen tot ’theoloog van het Jaar’

Litteratuurlijst:

Thomas a Kempis – De Navolging van Christus in jonge taal
Hertaald door Mink de Vries, ingeleid door Paul van Geest
Uitg. Adveniat geloofseducatie BV, Baarn. 12e druk 2015

Thomas van Kempen – Navolging van Christus
Ingeleid door Rudolf van Dijk en Kees Waaijman
Vertaald door Rudolf van Dijk
Uitg. Ten Have, Kampen 2008

Thomas a Kempis – De navolging van Christus.
Vertaling Paul Silverentand). (integrale vertaling, nawoord Désanne van Brederode).
Athenaeum – Polak&Van Gennep, Amsterdam 2007

Jury Smit